Esercizi di riepilogo sul Nominativo:

FRASI

Traduci senza consultare il vocabolario:

1. Solon Atheniensis sapiens habebatur.

2. Q. Fabius Maximus dictator electus est.

3. Homerus maximus poëta merito dici potest.

4. Caesar in somnio cum Iove loqui sibi visus est.

5. Mihi videris satis diligens esse.

6. Legatos ad senatum mittere consuli visum est.

7. Turpe nobis videbatur patriam relinquere.

8. Dic mihi, si tibi videtur, quid censeas.

9. Hostibus videbatur ducem captivorum miserere.

10. Mihi videtur fore ut tyrannum timeatis.

11. Equites iam adesse falso nuntiabantur.

12. Cicero praeclarus orator fuisse semper putabitur.

13. Caesari nuntiatum est hostes adventare.

14. Quod iussi sumus, facimus.

15. Senatum reprehendere cogor.

Traduci senza consultare il vocabolario:

1. I soldati diventarono coraggiosi durante (in + abl.) la battaglia.

2. Il grande oratore Cicerone fu chiamato salvatore della patria.

3. Fu eletto re un grande condottiero.

4. Tutti fummo resi felici dalla notizia della vittoria.

5. Mi sembra che tutti ti amino.

6. Gli sembra di essere infelice.

7. Vi sembrava opportuno leggere quel libro.

8. Ti sembrerà utile aver imparato il latino.

9. Mi sembrava che avresti studiato con buona volontà.

10. Tutti conosciamo l'esito della guerra, come sembra.

11. Si tramanda che le Amazzoni fossero donne valorose.

12. Si deve credere che la verità sia la cosa più bella di tutte.

13. Ci fu ordinato di mandare un messaggero al senato.

14. Mi veniva impedito di vedere mia madre.

15. Era stato detto che tu avevi combattuto valorosamente.

Traduci:

1. Is enim mihi videtur amplissimus qui sua virtute in altiorem locum pervenit, non qui ascendit per alterius incommodum et calamitatem. Cic

2. Nihil posse iam ad hanc improbitatem addi videtur. Cic

3. Iniquum tibi videtur, Atti, esse non isdem legibus omnis teneri. Cic

4. Mihi et tu videris, inquit, tantum iuris civilis scire voluisse quantum satis esset oratori. Cic

5. Gemens ac vix lacrimis temperans Hannibal dicitur legatorum verba in Africam revocantium audivisse. Liv.

6. Ubi tyrannus est, ibi dicendum est plane nullam esse rem publicam. Cic.

7. Numquam committendum est, ut imbelles timidique videamur. Cic.

8. Superbe ab Samnitibus qui Capuam habebant Cumasque legati prohibiti commercio sunt. Liv.

9. Illi socius esse diceris. Pl.

10. Legati iussi sunt leges Solonis describere. Liv.

11. Dici beatus ante obitum nemo supremaque funera debet. Ov.

12. Galbam, Africanum, Laelium doctos fuisse traditum est. Cic.

13. Quaedam tamen propria in hoc Campano motu accidisse narrantur. Sen.

14. Postquam Roma egressus est, fertur saepe eo tacitus respiciens postremo dixisse: "Urbem venalem et mature perituram, si emptorem invenerit!". Sall.

15. Visum est mihi de senectute aliquid ad te conscribere. Cic.

16. Manent immota tuorum fata. Verg.

17. Cato esse quam videri bonus malebat. Sall.

18. Nemo immortalis ignavia factus est. Sall.

19. Homerus magnitudine operis et fulgorecarminum solus appellari poeta meruit. Vell.

20. Legio Martia, cum hostem populi Romani M. Antonium iudicasset, comes eius amentiae esse noluit. Cic.

VERSIONI

Le versioni che qui ti proponiamo sono tutte abbastanza semplici e adatte a studenti che conoscono già tutta la morfologia

Tito, “amore e delizia del genere umano”

Fra le cose meglio riuscite del Breviarium di Eutropio sono da annoverare i ritratti degli imperatori: si veda ad esempio questa descrizione, forse un po’ idealizzata, dell’amabile personalità di Tito, in cui la nota dominante è senz’altro quella della filantropia.

Huic (1) Titus filius successit, qui et ipse Vespasianus est dictus, vir omnium virtutum genere mirabilis adeo, ut amor et deliciae humani generis diceretur, facundissimus, bellicosissimus, moderatissimus (1). Causas Latine egit, poemata et tragoedias Graece composuit. In oppugnatione Hierosolymorum sub patre militans duodecim propugnatores duodecim sagittarum confixit ictibus. Romae tantae civilitatis in imperio fuit, ut nullum omnino punierit, convictos adversum se coniurationis dimiserit, vel in eadem familiaritate, qua antea, habuerit. Facilitatis et liberalitatis tantae fuit ut, cum nulli quidquam negaret et ab amicis reprehenderetur, responderit nullum tristem debere ab imperatore discedere, praeterea cum quadam die in cena recordatus fuisset nihil se illo die cuiquam praestitisse, dixerit: “Amici, hodie diem perdidi”. Hic Romae amphitheatrum aedificavit et quinque milia ferarum in dedicatione eius occidit. Per haec inusitato favore dilectus morbo periit in ea, qua pater, villa post biennium et menses octo, dies viginti, quam imperator erat factus, aetatis anno altero et quadragesimo.

(1) Cioè a Vespasiano.

Eutropio, Brev. ab U. C. 7. 21-22

Ripassa anche: le consecutive e il cum narrativo.

Annibale, grande condottiero, acerrimo nemico dei Romani

Fu il nemico più pericoloso. Se l’invidia dei suoi concittadini non lo avesse ostacolato, avrebbe potuto ottenere la vittoria.

Hannibal, Hamilcaris filius, Karthaginiensis. Si verum est, quod nemo dubitat, ut populus Romanus omnes gentes virtute superarit, non est infitiandum Hannibalem tanto praestitisse ceteros imperatores prudentia, quanto populus Romanus antecedat fortitudine cunctas nationes. Nam quotienscumque cum eo congressus est in Italia, semper discessit superior. Quod nisi domi civium suorum invidia debilitatus esset, Romanos videtur superare potuisse. Sed multorum obtrectatio devicit unius virtutem. Hic autem velut hereditate relictum odium paternum erga Romanos sic conservavit, ut prius animam quam id deposuerit, qui quidem, cum patria pulsus esset et alienarum opum indigeret, numquam destiterit animo bellare cum Romanis.

Nepote, Han. 1

Ripassa anche: gli usi di ut.

Allenamento di Socrate alla sopportazione

Socrate si concentrava nella meditazione a tal punto da rimanere immobile per ore, come se il suo corpo fosse separato dalla mente. Anche la sua temperanza fu tale da preservarlo dalle peggiori epidemie.

Inter labores voluntarios et exercitia corporis ad fortuitas patientiae vices firmandi id quoque accepimus Socraten facere insuevisse: stare solitus Socrates dicitur pertinaci statu perdius atque pernox a summo lucis ortu ad solem alterum orientem inconivens, immobilis, iisdem in vestigiis et ore atque oculis eundem in locum directis cogitabundus tamquam quodam secessu mentis atque animi facto a corpore. Temperantia quoque fuisse eum tanta traditum est, ut omnia fere vitae suae tempora valitudine inoffensa vixerit. In illius etiam pestilentiae vastitate, quae in belli Peloponnensiaci principis Atheniensium civitatem internecivo genere morbi depopulata est, is parcendi moderandique rationibus dicitur et a voluptatum labe cavisse et salubritates corporis retinuisse, ut nequaquam fuerit communi omnium cladi obnoxius.

Aulo Gellio, Noctes Atticae 2. 1. 1-5 passim

Ripassa anche: le consecutive, il gerundio.

Esercizi di riepilogo sul Genitivo

Frasi e Versioni

FRASI

Traduci senza consultare il vocabolario:

1) Multae arbores mali in horto sunt.

2) Puella florem rosae in manu tenebat.

3) Cives Ciceroni servatoris patriae nomen dederunt.

4) Me tua et iudicum auctoritas deterret.

5) Vita mortuorum in memoria posita est vivorum.

6) Est eius qui dat, non qui petit, condiciones dicere pacis.

7) Omnes Catilinae spes conciderunt (= cadere).

8) Lucius Tarquinius fratrem habuerat, mitis ingenii iuvenem.

9) Aequorum indutias (= tregua) annorum octo impetraverunt.

10) Conon pecuniae quinquaginta talenta civibus suis donavit.

11)Inertia plus detrimenti facit quam exercitatio.

12) Multi homines insueti (= non abituati) laboris sunt.

13) Miltiadeaccusatus est proditionis.

14) Illud mea magni interest, te valere.

15) Scio eorum interesse vincere.

16) Est adulescentis maiores natu vereri (vereor = rispettare).

Traduci:

1) Vercingetorix, cum ad suos redisset, proditionis insimulatus est, quod castra propius Romanos movisset. Caes.

2) Vehementer intererat vestra, qui patres estis, liberos vestros haec potissimum discere. Plin. Iun.

3) Lucius Crassus, magnus ille orator, omnibus memoriam sui, nobis disciplinam dicendi reliquit. Cic.

4) Non est gravitatis et sapientiae tuae ferre immoderatius casum incommodorum tuorum. Cic.

5) Iudico Caesarem omnium fere oratorum Latine loqui elegantissime. Cic.

6) Erat maiestatis populi Romani prohibere iniuriam neque pati cuiusquam regnum per scelus crescere. Sall.

7) Medico mercedis quantum poscet promitti iubeto. Cic.

8) Omnis iuventus, etiam gravioris aetatis, in quibus aliquid consilii aut dignitatis fuit (traduci con l’imperfetto), eo convenerant.

9) Pluris putare quod utile videatur quam quod honestum sit, turpissimum est.

10) Dolorem Epicurus nihili facit. Cic.

11) Thucydides ossa Themistoclis clam in Attica ab amicis esse sepulta, quoniam legibus non concederetur, quod proditionis esset damnatus, memoriae prodidit. Nep.

12) Milo semper quantum interesset Clodii se (= Milone) perire cogitabat.Cic.

13) Si callidi rerum aestimatores prata et terras quasdam aestimant, quanti est aestimanda virtus? Cic.

14) Qui alterum incusat probri, eum ipsum se intueri oportet. Plaut.

15) Magni videbatur interesse ad eam necessitudinem (= vincolo), quam nobis sors tribuisset (traduci con l’indicativo).

Versioni sul Genitivo

Virtù di Timoteo¹

Huius post mortem cum populum iudicii sui paeniteret, multae novem partis detraxit et decem talenta Cononem, filium eius, ad muri quandam partem reficiendam iussit dare. In quo fortunae varietas est animadversa. Nam quos avus Conon muros ex hostium praeda patriae restituerat, eosdem nepos cum summa ignominia familiae ex sua re familiari reficere coactus est. Timothei autem moderatae sapientisque vitae cum pleraque possimus proferre testimonia, uno erimus contenti, quod ex eo facile conici poterit, quam carus suis fuerit. Cum Athenis adulescentulus causam diceret, non solum amici privatique hospites ad eum defendendum convenerunt, sed etiam in eis Iason, tyrannus Thessaliae, qui illo tempore fuit omnium potentissimus. Hic cum in patria sine satellitibus se tutum non arbitraretur, Athenas sine ullo praesidio venit tantique hospitem fecit, ut mallet se capitis periculum adire quam Timotheo de fama dimicanti deesse.

Nepote, Timoteo 4

1)Timoteo è il padre di Conone, il futuro vincitore degli Spartani alle Arginuse nel 406 a.c.

Discorso di Critognato

At ii qui Alesiae obsidebantur, praeterita die qua auxilia suorum expectaverant, consumpto omni frumento, inscii quid in Haeduis gererentur, concilio convocato de exitu suarum fortunarum consultabant. Ac variis dictis sententiis, quarum pars deditionem, pars, dum vires suppeterent, eruptionem censebat, non praetereunda oratio Critognati videtur propter eius singularem et nefariam crudelitatem. Hic summo in Aruernis ortus loco et magnae habitus auctoritatis: "Nihil", inquit, "de eorum sententia dicturus sum, qui turpissimam servitutem deditionis nomine appellant, neque hos habendos ciuium loco neque ad concilium adhibendos censeo. Cum his mihi res sit, qui eruptionem probant; quorum in consilio omnium vestrum consensu pristinae residere virtutis memoria videtur. Animi est ista mollitia, non virtus, paulisper inopiam ferre non posse. Qui se ultro morti offerant, facilius reperiantur, quam qui dolorem patienter ferant. Atque ego hanc sententiam probarem (tantum apud me dignitas potest), si nullam praeterquam vitae nostrae iacturam fieri viderem: sed in consilio capiendo omnem Galliam respiciamus, quam ad nostrum auxilium concitavimus.

Cesare, B. G. 7. 77

Esercizi di Riepilogo sul Dativo

Frasi e Versioni

FRASI

Traduci senza il vocabolario:

1) Manlius bellum populo Romano indixit.

2) Epistula illa fuit plena rerum.

3) Suis qui nescit parcere, inimicis favet.

4) Caesar acie Pharsalica proclamavit ut civibus psrceretur.

5) Nulla lex satis commoda omnibus est.

6) Nemo nostrum tui similis est.

7) Catilina patriae suae ruinam minatus est.

8) Bonis nocuit, qui malis pepercit.

9) Themistocli persuasum erat classem centum navium aedificandam esse.

10) Helvetii virtute omnibus Gallis multo praestabant.

11) Quid mihi Tulliola agit?

12) Octacilius sibi timens ex oppido fugit et ad Pompeium venit.

13) Moriendum est omnibus.

14) Magno sunt decori militi vulnera adverso pectore accepta

15) Summo fuit Germanis dolori Ariovisti mors.

16) Mihi opus est consiliis tuis.

Traduci:

1) Calones praecipites fugae sese mandabant.(Caes.)

2) Omnes Thessaliae civitates interfectum Pelopidam coronis aureis et statuis aeneis liberosque eius multo agro donarunt.(Nep)

3) Pompeius qui dignitate principibus excellit, facilitate (= affabilità) infimis par esse videtur. (Cic.)

4) Nulli civitati Germanorum persuaderi potuit ut Rhenum transiret. (Caes.)

5) Nostri milites, repentino metu perculsi, sibi quisque pro moribus consulunt. (sall.)

6) Linguae tempera. (Plaut)

7) Quid tu mihi tristis es? (Plaut.)

8) An tibi quisquam in curiam venienti assurrexit? (Cic.)

9) Marius, fugatis equitibus, accurrit auxilio suis, quos pelli iam acceperat. (Sall.)

10) Magno tibi erat ornamento, nobilissimum adulescentem beneficio tuo esse salvum. (Cic.)

Versioni per il dativo

Finta pazzia di Solone

Civitati nullae tunc leges erant, quia libido regum pro legibus habebatur. Legitur itaque Solon, vir iustitiae insignis, qui velut novam civitatem legibus conderet. Qui tanto temperamento inter plebem senatumque egit, ut ab utrisque parem gratiam traheret. Huius viri inter multa egregia et illud memorabile fuit. Inter Athenienses et Megarenses de proprietate Salaminae insulae prope usque interitum armis dimicatum fuerat. Post multas clades capital esse apud Atheniense coepit, si quis legem de vindicanda insula tulisset. Sollicitus igitur Solon, ne aut tacendo parum reipublicae consuleret aut censendo sibi, subitam dementiam simulat, cuius venia (ablativo) non dicturus modo prohibita (neutro plurale), sed et facturus erat. Deformis habitu more vecordium in publicum evolat factoque concursu hominum, quo magis consilium dissimulet, insolitis ibi versibus suadere populo coepit quod vetebatur, omniumque animos ita cepit, ut extemplo bellum adversus Megarenses decerneretur insulaque devictis hostibus Atheniensium fieret.

Giustino.

Nobile comportamento di Scipione

È uno dei numerosi episodi che esaltano le virtù morali di Scipione l'Africano. In questa occasione infatti egli non solo tratta con rispetto la bella prigioniera, ma, venuto a sapere che il suo fidanzato, un principe celtibero, si strugge d'amore per lei, gliela restituisce, rivolgendosi a lui come ad un amico.

Captiva deinde a militibus adducitur ad eum adulta virgo, adeo eximia forma ut quacumque incedebat converteret omnium oculos. Scipio percontatus patriam parentesque, inter cetera accepit desponsam eam principi Celtiberorum; adulescenti Allucio nomen erat. Extemplo igitur parentibus sponsoque ab domo accitis cum interim audiret deperire eum sponsae amore, ubi primum venit, accuratiore eum sermone quam parentes adloquitur. "Iuvenis" inquit "iuvenem appello, quo minor sit inter nos huius sermonis verecundia. Ego cum sponsa tua capta a militibus nostris ad me ducta esset audiremque tibi eam cordi esse, tuo amori faveo. Fuit sponsa tua apud me eadem qua apud soceros tuos parentesque suos verecundia; servata tibi est, ut inviolatum et dignum me teque dari tibi donum posset. Hanc mercedem unam pro eo munere paciscor: amicus populo Romano sis et, si me virum bonum credis esse quales patrem patruumque meum iam ante hae gentes norant, scias multos nostri similes in civitate Romana esse". Laetus donis honoribusque adulescens dimissus est domum.

Livio, Ab urbe condita, 26. 50. 1-13 passim

Ripassa anche: le finali; il congiuntivo esortativo; cum + congiuntivo; dignus e indignus.

Eroico sacrificio del centurione Marco Petronio

Durante l’assalto di Gergovia, capitale degli Arverni, il centurione Marco Petronio, vistosi perduto, sacrifica la propria vita per salvare i suoi.

eodem tempore L. Fabius centurio quique una murum ascenderant, circumventi atque interfecti de muro praecipitabantur. M. Petronius, eiusdem legionis centurio, cum portas excidere conatus esset, a multitudine oppressus ac sibi desperans multis iam vulneribus acceptis, manipularibus suis, qui illum erant secuti, “Quoniam” inquit “me una vobiscum servare non possum, vestrae quidem certe vitae prospiciam, quos cupiditate gloriae adductus in periculum deduxi. vos data facultate vobis consulite.” Simul in medios hostes inrupit duobusque interfectis reliquos a porta paulum submovit. conantibus auxiliari suis, “Frustra” inquit “meae vitae subvenire conamini, quem iam sanguis viresque deficiunt. proinde abite, dum est facultas, vosque ad legionem recipite.” Ita pugnans post paulo concidit ac suis saluti fuit.

Cesare, B. G. 7. 50. 1-6

Esercizi di riepilogo sull’accusativo

Frasi e Versioni

FRASI

Traduci senza consultare il vocabolario:

1) Me istorum philosophorum pudet, qui corrupti sunt

2) Pigere Alexandrum facti coepit

3) Hoc vos paeniteat

4) Eos aliquando solebat pigere tacuisse (quod tacuerant)

5) Sapiens nullius rei paenitet, nulla in re fallit, sententiam mutat numquam.

6) Magistrum decet discipulos diligentes laudare

7) Me omnia fallunt

8) De Caesare fugerat me ad te scribere

9) Rideo istos qui turpe existimant cum servo suo cenare

10) Mustum rursus expressum resipit ferrum

11) Omnes volunt beatam vitam vivere

12) Sol repente defecerat

13) Nostri socii a nobis ad hostes defecerunt

14) Magister discipulos litteras docebat

15) Te illud rogo

16) Consul celatus est de filiae morte

17) Amici me de illo facto certiorem fecerunt

18) Scito me non esse rogatum sententiam

19) Hic locus ab hoste circiter passus sescentos aberat

20) Caesar quinquagesimum sextum annum agens necatus est

21) Erat eo loco fossa pedum quindecim et vallum contra hostem in altitudinem pedum decem patebat

22) O singularem animum ac spiritum populi Romani!

23) Veniat et fleat ante meum rogum Neaera longos incompta (= arruffata) capillos

24) Nostri partim fugientes ab equitatu interficiuntur, partim integri procumbunt (= crollano).

Traduci:

1) Multi philosophi disciplinam suam non legem vitae, sed ostentationem scientiae putant. Cic.

2) Neque te fugit philosophiam omnium laudatarum artium procreatricem ab hominibus doctissimis iudicari. Cic.

3) Neque enim me decet, qui sim tam homo doctus, volgi verbis Falernum vinum appellare. Frontone

4) Efficere non potes ut me non nostri consilii vitaeque paeniteat. Cic.

5) Eorum nos magis miseret qui nostram misericordiam non requirunt, quam qui illam efflagitant. Cic.

6) Malo me meae fortunae paeniteat quam victoriae pudeat. Rufo

7) Ille ait se paenitere, quod animum tuum offenderit. Cic.

8) Eius auctoritatis neminem potest paenitere. Cic.

9) Ea me solacia deficiunt quae ceteris in simili fortuna non defuerunt. Cic.

10) Iuvat credulitatem nox et promptior inter tenebras adfirmatio (est). Tac.

11) Tirones leviter saucii tamen vociferantur et manus medicorum magis quam ferrum horrent. Sen.

12) Nescio quo modo Ser. Galbae, quem constat eloquentia praestitisse, exiliores orationes sunt et redolentes magis antiquitatem quam aut Laeli aut Scipionis aut etiam ipsius Catonis. Cic.

13) Adbiti in tabernaculis aut suum fatum querebantur aut cum familiaribus suis commune periculum miserabantur. Caes.

14) Magna voce iuravi verissimum pulcherrimumque ius iurandum. Cic.

15) Numquam in hac urbe qui a re publica defecerunt civium iura tenuerunt. Cic.

16) Ante id oppidum planities circiter milia passuum tria in longitudinem patebat. Caes.

17) Nullum clementia ex omnibus magis quam regem aut principem decet. Sen.

18) Peccare est tamquam transire lineas. Cic.

19) Philosophia una cum ceteras res omnes, tum, quod est difficillimum, docuit ut nosmetipsos nosceremus. Cic.

20) C. Terentius ut Arretium cum legione venit, claves portarum cum magistratus poposcisset, negantibus iis comparere, fraude amotas magis ratus quam neglegentia intercidisse, ipse alias claves omnibus portis imposuit. Liv.

21) Cur a me potissimum hoc praesidium petiverunt? Cic.

22) Bassus noster me de hoc libro celavit, te quidem non videtur. Cic.

23) Non omnes arbusta iuvant humilesque myricae. Verg.

24) Venit odoratos Elegia nexa capillos, et, puto, pes illi longior alter erat. Ovidio

25) Curriculum stadii, quod est Pisis apud Iovem Olympium, Hercules pedibus suis metatus est idque fecit longum pedes sescentos, cetera quoque stadia in terra Graecia ab aliis postea instituta sunt numero pedum sescentum, sed tamen aliquantulum breviora sunt. Gellio

26) O me miserum, o me infelicem! Revocare tu me in patriam, Milo, potuisti per hos, ego te in patria per eosdem retinere non potero? Cic.

Versioni sull’accusativo

Dionisio fu un tiranno infelice

Il famoso tiranno di Siracusa, invidiato da tutti per le sue grandi ricchezze, a causa della continua paura di qualche attentato si condannò a vivere una vita infelice e piena di sospetto.

Propter iniustam dominatus cupiditatem in carcerem quodam modo ipse se incluserat. Quin etiam, ne tonsori collum committeret, tondere filias suas docuit. Ita sordido ancillarique artificio regiae virgines ut tonstriculae tondebant barbam et capillum patris. Et tamen ab iis ipsis, cum iam essent adultae, ferrum removit instituitque ut candentibus iuglandium putaminibus barbam sibi et capillum adurerent. Cumque duas uxores haberet, Aristomachen civem suam, Doridem autem Locrensem, sic noctu ad eas ventitabat, ut omnia specularetur et perscrutaretur ante. Et cum fossam latam cubiculari lecto circumdedisset, eiusque fossae transitum ponticulo ligneo coniunxisset, eum ipsum, cum forem cubiculi clauserat, detorquebat. Idemque, cum in communibus suggestis consistere non auderet, contionari ex turri alta solebat.

Cicerone, Tusc. 5. 58-59

Ripassa anche: le finali; gli usi di cum; gli usi di ut (completivo, consecutivo).

Ariobarzane: un esempio di amore paterno

L’amore di questo padre nei confronti del figlio fu talmente grande da indurlo a cedergli il regno, pur di non vederlo seduto in un posto piú basso di quanto non comportasse il suo rango.

Ariobarzanes filio suo Cappadociae regno cessit in conspectu Cn. Pompei. cuius cum tribunal conscendisset invitatusque ab eo in curuli sella sedisset, postquam filium in cornu scribae humiliorem fortuna sua locum obtinentem conspexisset, non sustinuit infra se conlocatum intueri, sed protinus sella descendit et diadema in caput eius transtulit hortarique coepit ut eo transiret, unde ipse surrexerat. exciderunt lacrimae iuveni, cohorruit corpus, delapsum diadema est, nec quo iussus erat progredi potuit, quodque paene veritatis fidem excedit, laetus erat qui regnum deponebat, tristis cui dabatur. nec ullum finem tam egregium certamen habuisset, nisi patriae voluntati auctoritas Pompei adfuisset: filium enim et regem appellavit et diadema sumere iussit et in curuli sella considere coegit.

Valerio Massimo, Fact. et dict. 5. 7 ext. 2

Ripassa anche: il nesso relativo; le relative proprie; il periodo ipotetico indipendente.

Cesare conquista la Gallia

In uno stile semplice e asciutto, come si addice ad un compendio, Eutropio sintetizza le fasi salienti della conquista della Gallia da parte di Giulio Cesare.

Is primus vicit Helvetios, qui nunc Sequani appellantur, deinde vincendo per bella gravissima usque ad Oceanum Britannicum processit. Domuit autem annis novem fere omnem Galliam, quae inter Alpes, flumen Rhodanum, Rhenum et Oceanum est, et circuiti patet ad bis et tricies centena milia passuum. Brittanis mox bellum intulit, quibus ante eum ne nomen quidem Romanorum cognitum erat, eosque victos, obsidibus acceptis, stipendiarios fecit. Galliae autem tributi nomine annuum imperavit stipendium sestertium quadrigenties, Germanosque trans Rhenum aggressus, immanissimis proeliis vicit. Inter tot successus ter male pugnavit, apud Arvernos semel praesens et absens in Germania bis. Nam legati eius duo, Titurius et Aurunculeius, per insidias caesi sunt.

Eutropio, Brev. ab U. C. 6. 17

Ripassa anche: il complemento predicativo del soggetto (sintassi dei casi, nominativo), il gerundio, i numerali, l’ablativo assoluto.

Plutarco e il servo

Cum servus quondam gravissimum facinus commisisset, Plutarchus iussit eum tunica exui loroque caedi. Dum verberatur, quaerimonias iactabat fletusque fundebat, postremo verba obiurgatoria adhibuit atque ad dominum conversus: “Scito, inquit, philosophum irasci turpe esse: tu enim, me praesente et audiente, de iracundiae malis saepissime disseruisti. Nonne igitur pudet te, qui philosophus dici vis, irae indulgendo, me plurimis plagis multare?”. Tunc Plutarchus placide et leniter: "Num iratus ego tibi videor? Num me ira correptum esse opinaris? Mihi neque oculi, ut vides, truces sunt, neque gestus inconsultos facio, nec quidquam quod mihi paenitendum vel pudendum sit dico. Haec omnia, si ignoras, irae signa esse solent”. Et ad eum qui servum caedebat converso sermone: “Interim, inquit, dum ego atque hic de ira disputamus, perage quod tibi imperavi”.

Da Gellio (adattamento per ragazzi del primo anno delle superiori).

Esercizi di Riepilogo sull'Ablativo

Frasi e Versioni

FRASI

Traduci senza il vocabolario:

1) Vercingetorix, ubi (= quando) de Caesaris adventu cognovit, oppugnatione destitit.

2) Tarquinius Superbus urbe pulsus est.

3) Nioba (= Niobe), liberis orbata, in saxum mutata est.

4) Meus frater omni culpa vacat.

5) Nostris militibus celeri auxilio opus fuit.

6) Cicero ortus erat stirpe autiquissima, familia autem plebeia.

7) Iugurtha, quae Metellus agebat, ex nuntiis audivit.

8) Omnia a Deo accepimus.

9) Nihil est homini tam timendum quam invidia.

10) Eva a serpente decepta (= ingannare) est.

11) Helvetii oppida sua omnia, numero ad duodecim, incendunt.

12) Quid magis est saxo durum? Quid mollius unda? Dara tamen molli saxa cavantur unda.

13) Nemini plura beneficia tribuisti quam mihi.

14) Cleopatra femina eximia pulchritudine fuit.

15) Quanti quisque se ipse facit, tanti fit ab amicis.

16) Divus (= Santo) Paulus vinculis damnatus est.

17) Omnes luce solis utimur.

18) Ea domus mille sestertiis fuit.

Traduci:

1) Libero te metu. (Cic.)

2) Numa, cum undequadraginta annos summa in pace concordiaque regnavisset, excessit e vita. (Cic.)

3) Hercynia silva oritur ab Helvetiorum finibus et pertinet ad fines Dacorum. (Caes)

4) Invenietis id facinus natum a cupiditate. (Cic.)

5) Nostri, tametsi a duce et a fortuna deserebantur, tamen omnem spem salutis in virtute ponebant. (Caes.)

6) De Magonis interitu duplex memoria prodita est. (Nep.)

7) Ex quo intellegi potest nullum bellum esse iustum, nisi quod, rebus repetitis (= dopo aver chiesto soddisfazione) geratur. (Cic.)

8) Prodigiis atque portentis di immortales nobis futura praedicunt. (Cic.)

9) Mulier illa abundat audacia, consilio et ratione deficitur. (Cic)

10) Plebs novarum rerum studio Catilinae incepta probabat. (Sall.)

11) Ut non omne vinum, sic non omnis natura vetustate coacescit. (Cic.)

12) Fit ab his certior Caesar duces adversariorum silentio copias castris educere. (Caes.)

13) Alios videmus velocitate ad cursum, alios viribus ad luctandum valere. (Cic.)

14) Nobis contigit ut in gerenda re publica aliquid essemus memoria dignum consecuti. (Cic.)

15) Malus est vocandus qui sua (ablativo) est causa (ablativo) bonus (Publ. Syr.)

Versioni sull’Ablativo

Successi e prudenza di Metello

Nella logorante guerra contro Giugurta Metello riesce ad ottenere qualche vantaggio evitando scontri e battaglie campali. La notizia a Roma provoca grande gioia, ma non è ancora il momento di cantare vittoria.

Interim Romae gaudium ingens ortum cognitis Metelli rebus: ut seque et exercitum more maiorum gereret, ut in advorso loco victor tamen virtute fuisset, hostium agro potiretur, Iugurtham magnificum ex Albini socordia spem salutis in solitudine aut fuga coegisset habere. Itaque senatus ob ea feliciter acta dis immortalibus supplicia decernere; civitas, trepida antea et sollicita de belli eventu, laeta agere; de Metello fama praeclara esse. Quo clarior erat, eo magis anxius erat; ubi frumento aut pabulo opus erat, cohortes cum omni equitatu praesidium agitabant. Exercitus partem ipse, reliquos Marius ducebat. Sed igni magis quam praeda ager vastabatur. Duobus locis haud longe inter se castra faciebant: ubi vi opus erat, cuncti aderant; ceterum, quo fuga atque formido latius cresceret, divorsi agebant Eo tempore Iugurtha per colles sequi, tempus aut locum pugnae quaerere; qua venturum hostem audierat, pabulum et aquarum fontes, quorum penuria erat, conrumpere; postremos in agmine temptare ac statim in colles regredi, rursus aliis post aliis minitari; neque proelium facere neque otium pati, tantummodo hostem ab incepto retinere.

Sallustio, Jug. 55 passim

Ripassa anche l’infinito storico; le finali.

Gli abitanti di Crotone affidano a Zeusi le pitture del tempio di Giunone

Zeusi, pittore di grande fama, accetta, dietro lauto compenso, di eseguire le pitture per il tempio di Giunone. Volendo ritrarre la bellezza di Elena, chiede agli abitanti di Crotone che gli mostrino le ragazze più belle della città, ma questi lo conducono nella palestra e gli presentano dei bellissimi fanciulli.

Crotoniatae quondam, cum florerent omnibus copiis et in Italia cum primis beati numerarentur, templum Iunonis, quod religiosissime colebant, egregiis picturis locupletare voluerunt. Itaque Heracleoten Zeuxin, qui tum longe ceteris excellere pictoribus existimabatur, magno pretio conductum adhibuerunt. Is et ceteras conplures tabulas pinxit, quarum nonnulla pars usque ad nostram memoriam propter fani religionem remansit, et, ut excellentem muliebris formae pulchritudinem muta in se imago contineret, Helenae pingere simulacrum velle dixit; quod Crotoniatae, qui eum muliebri in corpore pingendo plurimum aliis praestare saepe accepissent, libenter audierunt. Putaverunt enim, si, quo in genere plurimum posset, in eo magno opere elaborasset, egregium sibi opus illo in fano relicturum. Neque tum eos illa opinio fefellit. Nam Zeuxis ilico quaesivit ab iis, quasnam virgines formosas haberent. Illi autem statim hominem deduxerunt in palaestram atque ei pueros ostenderunt multos, magna praeditos dignitate.

Cicerone, De divinatione, 2. 1-2

Ripassa anche: il periodo ipotetico dipendente; le infinitive; le relative proprie con l’indicativo e con il congiuntivo; il nesso relativo.

La popolazione e il territorio della Britannia

Cesare descrive qui, con sincero interesse etnografico, alcune caratteristiche della Britannia, isola allora sconosciuta ai Romani.

Britanniae pars interior ab iis incolitur quos natos in insula ipsi dicunt, maritima pars ab iis qui praedae ac belli inferendi causa ex Belgio transierant et, bello inlato, ibi remanserunt atque agros colere coeperunt. Hominum est infinita multitudo creberrimaque aedificia fere Gallicis consimilia, pecoris numerus ingens. Utuntur aut aere aut nummo aureo aut taleis ferreis ad certum pondus examinatis pro nummo. Nascitur ibi plumbum album in mediterraneis regionibus, in maritimis ferrum, sed exigua est copia; aere utuntur importato. Materia cuiusque generis ut in Gallia est, praeter fagum et abietem. Leporem et gallinam et anserem gustare fas non putant; haec tamen alunt animi voluptatisque causa. Loca sunt temperatiora quam in Gallia remissioribus frigoribus.

Cesare, B.G. 5.12 passim